Op 12 maart is het zover: de Tweede Kamerverkiezingen. Op die dag kiezen we onze volksvertegenwoordigers en stemmen we meer dan ooit voor de koers van Nederland de komende jaren. Maar voordat het zover is gaan de politici campagne voeren. Daarbij maken ze veelvuldig gebruik van retoriek om ons als kiezers te overtuigen. Maar wat is retoriek eigenlijk en hoe gaat dat in zijn werk? Hoe ben je beter in staat om door een boodschap heen te prikken? Hoe herken je overtuigingstechnieken die bij retoriek horen? Ik leg het je uit als communicatiespecialist.
Wat is retoriek?
Retoriek komt van het Griekse ‘rhêtorikê’ wat letterlijk de kunst van het spreken betekent (Durant & Lambrou, 2009). Tegenwoordig wordt retoriek vooral gezien als het spreken ten overstaan van een publiek met het doel om te overtuigen. Zelfs de grote filosofen hadden het al over retoriek, al verschilden ze wel van opvatting. Aristoteles zag retoriek namelijk als een noodzakelijk aspect van menselijke communicatie, niet alleen op overheidsniveau. Plato daarentegen zag retoriek vooral als een manipulatieve vorm van communicatie, die niet goed te praten is. Tegenwoordig is de opvatting van Aristoteles meer geaccepteerd en begrijpen we best dat anderen ons proberen te overtuigen met communicatieve trucs.
Ethos, pathos en logos
Volgens Aristoteles zijn er drie manieren waarop retoriek je kan overtuigen: ethos, pathos en logos. Ethos houdt in dat het publiek overtuigd wordt door de spreker omdat die spreker als geloofwaardig en eerlijk word gezien. Pathos draait om overtuiging via de emoties die worden opgeroepen door de spreker. En logos gaat over de overtuigingskracht via argumentatie. Een goede politicus weet deze drie manieren van retoriek te combineren. Immers, een geloofwaardige politicus die sterk argumenteert en daarbij de juiste emoties oproept is de ideale mix om een kiezer te overtuigen.
De toolkit van retoriek
Ethos, pathos en logos, het klinkt allemaal logisch, maar hoe kun je dit toepassen in de praktijk? Er zijn verschillende technieken binnen de retoriek die bij kunnen dragen aan de overtuigingskracht van je betoog. Denk bijvoorbeeld eens aan lexicale keuzes. De woordkeuze van een politicus zegt al veel over hem of haar en de partij. Wie is de doelgroep, wat zijn de doelen? Daarnaast zijn er in de retoriek toolkit tropen en beeldspraak. Een voorbeeld van een troop is bijvoorbeeld een metafoor. Politici gebruiken ontzettend veel metaforen omdat het daarmee voor de kiezer duidelijker wordt wat een politicus precies bedoelt. En dan zijn er nog klankgerelateerde retorische middelen. Bijvoorbeeld rijm of alliteratie (herhaling van dezelfde letter aan het begin van meerdere woorden). Deze middelen zijn sterk omdat ze zorgen voor samenhang van ideeën en vaak ook makkelijk te onthouden zijn.
En dan zijn er nog de technieken als herhaling, korte stopzinnetjes midden in je betoog, spelen met intonatie. Politici trekken alles uit de kast om zo krachtig mogelijk voor de dag te komen, vaak geholpen door speechschrijvers die de retoriek tot in de puntjes beheersen.
Hoe ziet retoriek eruit in de praktijk?
Het bovenstaande gaat natuurlijk pas leven als je de voorbeelden in de praktijk kunt herkennen. Daarbij moet je wel bedenken dat vooral ethos persoonlijk is. Of je iemand geloofwaardig en eerlijk vindt overkomen, verschilt van persoon tot persoon. Pathos is wel aan te wijzen in de verkiezingsretoriek van politici. Kijk bijvoorbeeld eens hieronder wat de voormalig president van de Verenigde Staten, Barack Obama, deed in zijn inauguratiespeech.
Hij richt zich hier op de gewone Amerikaanse burgeren stelt dat het tijd is om Amerika weer opnieuw op te bouwen. Hij geeft eerst aan hoe het nu gaat en dat dat niet goed gaat, wat veel burgers zullen herkennen. Vervolgens geeft hij aan wat er moet gebeuren en dat wordt met gejuich begroet. Obama speelt hier duidelijk in op de emotie.
Voorbeeld Wilders
Of je het nu eens bent of niet met de opvattingen van Geert Wilders, retoriek is iets wat hij bijna tot in de perfectie beheerst. Kijk maar eens naar deze speech die hij hield in de Tweede Kamer tijdens de Algemene Beschouwingen. Daar zit vrijwel al het bovenstaande in.
Metaforen en retoriek
Metaforen zijn ook een goede manier om een complexe situatie op een overtuigende manier te ‘versimpelen’. Onze minister-president Rutte is hier goed in. Een mooi voorbeeld hiervan is het onderstaande fragment.
Rutte heeft het hier over 2 Bokito’s, doelend op Rusland en Europa die recht tegen over elkaar staan. Door de complexe politieke situatie in het Oosten van Europa te vereenvoudigen tot een boksring met twee gorilla’s, snapt iedereen wat er daadwerkelijk aan de hand is.
Retoriek herkennen helpt bij het maken van een beslissing
Retoriek, ethos, pathos, logos, alliteratie, metaforen, je denkt misschien, wat heb ik hieraan? Het is vrij belangrijk dat je deze begrippen kent, maar vooral dat je ze kunt herkennen in de praktijk. Als je daartoe in staat bent, weet je namelijk precies welke punten belangrijk zijn voor een politicus. Zodra het echt interessant wordt, begint een politicus met zijn retoriek om jou als kiezer te overtuigen. Dit helpt je bij het beoordelen van een politicus/partij en stelt je in staat om een gedegen keuze te maken voor de komende Tweede Kamerverkiezingen.
Meer weten over dit onderwerp of andere artikelen op deze site? Stuur me een mail.
Bronnen
Durant, A. & Lambrou, M. (2009). Language and media. New York: Routledge.
